Yoko Tawada - Κύρο Πόντε
Κύριο Μενού:
Συνέντευξεις
Όταν γράφω, δεν προϋποθέτω ότι υπάρχει κάτι σαν μνήμη που βρίσκεται ήδη κάπου κάτω από τη γη, όπως τα οστά των μαμούθ. Αντίθετα, με ενδιαφέρει το πώς μεμονωμένοι άνθρωποι και ομάδες ανθρώπων παράγουν διαφορετικές μνήμες μέσα από το απέραντο παρόν.
Συνέντευξη με τη συγγραφέα Yoko Tawada
Ποια είναι η κινητήρια δύναμη της δουλειά σας;
Tawada: Δεν είμαι μηχανή που χρειάζεται καύσιμα για να δουλέψει. Μοιάζω περισσότερο με ένα φυτό που, μέσα στην παθητικότητά του, παίρνει πάντα αρκετό φως και νερό.
Σε ποιο βαθμό επηρεάζουν η τύχη και τα λάθη την ανάπτυξη αυτού του οργανισμού;
Tawada: Μια σύμπτωση δεν αποτελεί συνήθως σύμπτωση. Είναι είτε το αποτέλεσμα πολλών αποφάσεων που έχουμε λάβει ασυνείδητα, ή είναι κάτι που έχουμε επιλέξει ασυνείδητα. Περιβαλλόμαστε πάντα από αμέτρητα φαινόμενα, αλλά αντιλαμβανόμαστε μόνο ένα μικρό κλάσμα από αυτά. Δεν είναι σύμπτωση όταν κάτι τραβάει το βλέμμα μας. Μερικές φορές περπατώ ονειροπόλα μέσα σε ένα εμπορικό κέντρο. Κάποιες λέξεις από πινακίδες καταστημάτων ή από χαρτιά συσκευασίας τραβούν το βλέμμα μου, άλλες πάλι καθόλου. Οι λέξεις που παρατηρώ μαζί σχηματίζουν ένα κείμενο που αφηγείται μια κρυφή ιστορία για μένα.
Ένα λάθος είναι επίσης μια πολύτιμη σύμπτωση. Προτιμώ να ακούω την έκφραση "μου ξέφυγε ένα λάθος" παρά "έκανα ένα λάθος". Στην πρώτη πρόταση, το λάθος είναι ένας αθλητικός δρομέας που δεν με αφήνει να τον πιάσω, ενώ η δεύτερη πρόταση ακούγεται σχεδόν σαν εξομολόγηση.
Αν δεν τηρείς τους τεθέντες κανόνες αμέσως σε λένε: έκανες λάθος. Αλλά οι κανόνες είναι παροδικοί ή ήδη ξεπερασμένοι από τη στιγμή που η πλειοψηφία τους έχει θέσει ως κανόνες. Πρέπει επίσης να θυμόμαστε ότι δεν είναι ο παλιός κανόνας που μας προσφέρει μια ευκαιρία επιβίωσης, αλλά η μετάλλαξη. Στο παρελθόν, σχεδόν όλες οι καμηλοπαρδάλεις είχαν κοντό λαιμό όπως ο δικός μας. Υπήρχαν όμως ανάμεσά τους και "παραμορφώσεις" που είχαν μακρύ λαιμό, και μόνο αυτές μπόρεσαν να επιβιώσουν επειδή μπορούσαν να φτάσουν τα φύλλα των ψηλών δέντρων. Ορισμένες "ατέλειες" ήταν οι προϋποθέσεις για την τέχνη. Είναι γνωστό ότι ορισμένοι εξαιρετικοί ζωγράφοι είχαν προβλήματα όρασης. Παρεμπιπτόντως, ο αγαπημένος μου χαρακτήρας από τη λογοτεχνία, είναι ο Μίσκιν, αυτός "ο ηλίθιος" γεμάτος ελαττώματα. Τα λάθη του δεν έχουν καμία σχέση με την ηρωική παράβαση της ηθικής, αλλά γι' αυτόν κάποιοι κανόνες που οι άλλοι άνθρωποι τους παίρνουν στα σοβαρά, προκειμένου να παραμείνουν ικανοί να τεκνωποίησουν, απλά δεν υπάρχουν.
Θεωρείτε τις γλώσσες ως οντότητες που απλά κυριαρχούν πάνω στους ανθρώπους, και τελικά μας υπαγορεύουν ποιοι είμαστε και τι κάνουμε;
Tawada: Η γλώσσα μας υπαγορεύει συνεχώς βαρετές, ρομαντικές ιστορίες αγάπης και αναγκαζόμαστε να τις υποδυθούμε. Δεν εξαρτάται μόνο η συναισθηματική μας ζωή από τη γλώσσα, αλλά και οι επαγγελματικές ή πολιτικές μας αποφάσεις. Δεν μπορείς καν να πεις "εγώ" χωρίς τη γλώσσα. Και μόλις πεις το "εγώ", δεν είσαι πια ελεύθερο άτομο, αλλά εξαρτάσαι από την έννοια που περιέχει αυτή η λέξη "εγώ". Έγραψα γι' αυτό με περισσότερες λεπτομέρειες στο βιβλίο μου "Überseezungen". Είναι δύσκολο να σπάσεις τα κάγκελα της γλώσσας. Ούτε η σιωπή βοηθάει πολύ. Οι άνθρωποι δεν είναι ελεύθεροι όσο χρησιμοποιούν μια γλώσσα. Αλλά η γλώσσα μας δίνει επίσης την ευκαιρία να σκεφτούμε διαφορετικά από ό,τι θέλει η γλώσσα. Η γλώσσα είναι ικανή να διαμορφώνει αντιφάσεις, να διαλύει το νόημα ή να αμφισβητεί τον εαυτό της. Η γλώσσα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να καταπολεμήσουμε την ίδια τη γλώσσα.
Στην ελληνιστική πόλη της Αλεξάνδρειας, στην τοποθεσία της περίφημης βιβλιοθήκης, αναδύθηκε ο τύπος του μορφωμένου ποιητή (poeta doctus), ο οποίος συχνά αντιπαραβάλλεται με τον ποιητή που αντλεί έμπνευση από κάτι θεϊκό (poeta vates). Ανταποκρίνεται αυτός ο διαχωρισμός στην εποχή μας; Πιστεύετε ότι οι μεγάλοι ποιητές πρέπει να συνδυάζουν και τα δύο;
Tawada: Μια σύνδεση με την επιστημονική γνώση μπορεί επίσης να παρατηρηθεί στα έργα των "μη επιστημονικών" ποιητών.Η διαφορά μεταξύ poeta doctus και poeta vates είναι σχετική.Είναι σημαντικό για κάθε ποιητή να έχει ελεύθερη πρόσβαση στις επιστήμες, αλλά να μην εγκλωβίζεται από ένα σύστημα που οργανώνει τη γνώση.
Βασιζόμενος στη λογοτεχνική και κοινωνική παράδοση, ο μορφωμένος ποιητής έπλεκε υπαινιγμούς στα έργα του, τους οποίους οι αναγνώστες του μπορούσαν στη συνέχεια να αναγνωρίσουν. Αλλά για να γίνουν κατανοητά τα σημάδια και οι υπαινιγμοί του, ένας συγγραφέας χρειάζεται μια κοινωνία για την οποία γράφει. Πιστεύετε ότι οι σύγχρονες κοινωνίες έχουν εναρμονιστεί σε τέτοιο βαθμό που η τοποθεσία έχει καταστεί τελικά επουσιώδη;
Tawada: Έγραψα στα δοκίμιά μου για τον Celan (που περιέχονται στα βιβλία Talisman und Sprachpolizei und Spielpolyglotte) ότι υπάρχει μια δομή στα ποιήματά του που μπορεί να αναγνωριστεί αμέσως μόνο στην ιαπωνική μετάφραση, αλλά όχι στο πρωτότυπο. Αυτό σίγουρα δεν ήταν πρόθεση του συγγραφέα. Ένα λογοτεχνικό κείμενο μπορεί να σχηματίσει μια πολύ σύνθετη διάταξη, έτσι ώστε πολύ αργότερα να αντιστοιχεί σε μια νέα ή ξένη κουλτούρα, χωρίς ο συγγραφέας να το αντιλαμβάνεται. Ο συγγραφέας μπορεί να επιδιώξει μια όσο το δυνατόν πιο πολυεπίπεδη δομή, η οποία δεν εξαρτάται από ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο. Διαφορετικά, θα ήταν βαρετό να διαβάζει κανείς σήμερα Σαίξπηρ.
Ο Katō Shūichi γράφει σε ένα άρθρο για τον Ōe Kenzaburō: "Τα θέματά του συνδέονται με τη συλλογική μνήμη που διαπερνά το έδαφος της γενέτειράς του". Ποια είναι η γνώμη σας σχετικά με αυτό, κυρία Tawada; Ποια επίδραση έχουν η συλλογική και η ατομική μνήμη στο έργο ενός συγγραφέα;
Tawada: Η δήλωση του Katō θα μπορούσε να παρερμηνευθεί, ειδικά αν αφαιρεθεί από τα συμφραζόμενα. Η μεταφορά του εδάφους και του τόπου γέννησης, καθώς και το ρήμα "διαπερνά" στο απόσπασμα, δίνουν την εντύπωση ότι ένα άτομο είναι γενετικά δεμένο με την γενέτηρά του από τη δύναμη της μοίρας. Το επίτευγμα του Ōe, ωστόσο, είναι ότι βγήκε από τη συλλογική ζωή του χωριού και έριξε μια αποστασιοποιημένη ματιά στη κοινωνία του χωριού του στο πλαίσιο της παγκόσμιας λογοτεχνίας και επινόησε μια νέα γλώσσα γι' αυτήν.
Στην παρούσα φάση, είμαι πολύ προσεκτική με τον όρο "συλλογική μνήμη". Χρησιμοποιείται καταχρηστικά από ορισμένους ως επιβεβαίωση ότι ανήκουν σε μια κοινότητα. Ωστόσο, ακόμη και μια κοινότητα ενός χωριού έχει πολλές διαφορετικές μνήμες, πόσο μάλλον ένα έθνος. Αντίθετα, κάποιος που εγκαταστάθηκε στο χωριό αργότερα μπορεί να έχει πολύ πιο ξεκάθαρη εικόνα των αναμνήσεων των παλαιών χωρικών από ό,τι τα εγγόνια τους. Όσον αφορά την αντιμετώπιση της ιστορίας, δεν είμαι μόνο κατά της οικογενειοκεντρικής σκέψης, αλλά και κατά της χρήσης μεταφορών όπως "παιδιά" ή "κόρες/γιοι" για εκείνους που συνεχίζουν να φέρουν τη μνήμη μέσα τους.
Όταν γράφω, δεν προϋποθέτω ότι υπάρχει κάτι σαν μνήμη που βρίσκεται ήδη κάπου κάτω από τη γη, όπως τα οστά των μαμούθ. Αντίθετα, με ενδιαφέρει το πώς μεμονωμένοι άνθρωποι και ομάδες ανθρώπων παράγουν διαφορετικές μνήμες μέσα από το απέραντο παρόν.
Στην πρώτη σας συλλογή διηγημάτων και ποιημάτων Where Europe Begins, γράφετε για τις προειδοποιήσεις της γιαγιάς σας σχετικά με την κατανάλωση "ξένου νερού". Υπάρχει ο κίνδυνος, αφού πιεις το ξένο νερό και γευτείς τα ξένα φρούτα, να ξεχάσεις την πατρίδα σου και τον λόγο για τον οποίο βρέθηκες σε μια ξένη χώρα;
Tawada: Η γιαγιά μου με προειδοποίησε για τον ιδιαίτερο κίνδυνο του νερού, επειδή το ξένο νερό μπορεί να έχει αρνητική επίδραση στο σώμα. Αλλά ποτέ δεν ανέφερε ότι η κουλτούρα ή η νοοτροπία (αν υπάρχει κάτι τέτοιο) στο εξωτερικό πρέπει να είναι διαφορετική ή επικίνδυνη. Αυτό το βρήκα υπέροχο.
Σας καταλαβαίνω σωστά ότι δεν αντιλαμβάνεστε την απώλεια της πατρίδας ως κάτι αρνητικό;
Tawada: Εδώ και χρόνια αναρωτιέμαι γιατί οι άνθρωποι στη Γερμανία μιλούν αρνητικά για την "απώλεια της πατρίδας". Κάποιοι από αυτούς μάλιστα με λυπούνται. Αλλά δεν καταλάβαινα γιατί θα έπρεπε να έχω χάσει κάτι μόνο και μόνο επειδή τώρα ζω εδώ και όχι εκεί. Εδώ δεν έμαθα μόνο μια νέα γλώσσα, αλλά ανακάλυψα εκ νέου την ιαπωνική γλώσσα.
Πρόσφατα συνειδητοποίησα ότι πολλοί Γερμανοί με λυπούνται, επειδή οι ίδιοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις γενέτειρές τους στην Ανατολική Ευρώπη όταν ήταν παιδιά και υπέφεραν πολύ στα μέρη της Γερμανίας όπου έφτασαν στη συνέχεια. Όταν ακούνε τη φράση "κάποιος εγκατέλειψε την πατρίδα του", δεν μπορούν να φανταστούν τίποτα θετικό σε αυτό. Για μεγάλο χρονικό διάστημα, δεν ήταν αποδεκτό να μιλήσουν για αυτόν τον ξεριζωμό. Έτσι ακόμη πιο έντονα προβάλουν το πρόβλημα στους μετανάστες.Κάποιοι ήταν επομένως ιδιαίτερα ενσυναισθητικοί, άλλοι ήταν απορριπτικοί για τον ίδιο λόγο.
Η ιαπωνική λογοτεχνία αποτιμάται εδώ και καιρό θετικά στη Δύση για την υφολογική και θεματική της διαφορετικότητα. Τα έργα του Yasunari Kawabata ή του Jun'ichirō Tanizaki και η σχετικά πρώιμη διάδοση και δημοτικότητά τους στη Δύση το μαρτυρούν αυτό. Οι άνθρωποι γοητεύονται από το "διαφορετικό";
Tawada: Πάντα με γοήτευε η αίσθηση ότι η λογοτεχνία εκπέμπει κάτι διαφορετικό ή περίεργο. Και σίγουρα δεν είμαι η μόνη αναγνώστρια που αναγνωρίζει αυτή τη γοητεία. Δεν πρέπει να αναζητάμε τον λόγο γι' αυτό στην καταγωγή του συγγραφέα. Μπορούμε να χρησιμοποιούμε τη λέξη "ιαπωνική" ως μεταφορά, αν αυτό μας βοηθάει, αλλά αυτό δεν πρέπει να μας εμποδίσει να εξετάσουμε προσεκτικότερα τι κάνει ένα λογοτεχνικό έργο διαφορετικό.
Έχει απελευθερωθεί η ιαπωνική λογοτεχνία από το image του "εξωτικού"; Ποια είναι η θέση της σήμερα στη Γερμανία;
Tawada: Η ιαπωνική λογοτεχνία δεν χρειάσθηκε ποτέ να απαλλαγεί από το image του εξωτικού. Για τους περισσότερους συγγραφείς στην Ιαπωνία, δεν είχε σημασία αν τα βιβλία τους διαβάζονταν στο εξωτερικό ή όχι. Το αντίστροφο ισχύει πιθανώς επίσης. Υπήρχαν μερικές εξαιρέσεις, όπως ο Jun'ichirō Tanizaki, ο οποίος έπαιξε ειρωνικά και έξυπνα με την εικόνα της Ιαπωνίας στο εξωτερικό, ή ο Yukio Mishima, ο οποίος την χειρίστηκε με τραγικά ανόητο τρόπο.
Ορισμένοι ξένοι εκδότες εκμεταλλεύονταν τις προσδοκίες των αναγνωστών τους για το "εξωτικό" στην ιαπωνική λογοτεχνία, επιλέγοντας βιβλία προς μετάφραση, παράγοντας εξώφυλλα με εξωτικές εικόνες και διαφημίζοντάς τα ανάλογα. Αυτές οι μέρες έχουν περάσει. Οι Γερμανοί αναγνώστες έχουν απελευθερωθεί από την έννοια του εξωτικού, ιδίως η γενιά που μεγάλωσε με manga, anime και Gameboy.
Έχει όμως αλλάξει θεματολογικά η γιαπωνική λογοτεχνία; Κάποιοι ισχυρίζονται ότι ο Haruki Murakami είναι ένας όχι πια εξωτικός Ιάπωνας συγγραφέας. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι o συγγραφέας είναι έντονα προσανατολισμένος προς την αμερικανική λογοτεχνία (κάτι που έχει το ίδιο δικαίωμα με οποιονδήποτε Γερμανό ή Άγγλο συγγραφέα) και ότι τα έργα του έχουν μεταφραστεί εν μέρει από τα αμερικανικά σε άλλες γλώσσες, έτσι ώστε να μην διατηρούν ούτε ίχνη της ιαπωνικής γλώσσας. Στην πραγματικότητα, η αμερικανική γλώσσα (αν υπάρχει κάτι τέτοιο) θα έπρεπε να είναι επίσης εξωτική για τους Γερμανούς, αλλά υπάρχει μια έντονη επιθυμία στη Γερμανία να προσλαμβάνουν οι αναγνώστες την αμερικανική ως μέρος της δικής τους ταυτότητας (γι' αυτό υπάρχει ο δημοφιλής όρος "δυτική") και όχι ως κάτι εξωτικό.
Τι μπορούμε να μάθουμε από τη μελέτη της λογοτεχνίας μιας άλλης χώρας;
Tawada: Κατ' αρχήν, το ερώτημα αυτό δεν διαφέρει από το ερώτημα τι μπορεί να μάθει κανείς μελετώντας τη λογοτεχνία της χώρας του. Μπορείτε να μάθει κανείς πολλά από τη λογοτεχνία. Αλλά όταν πρόκειται για τη λογοτεχνία μιας άλλης χώρας, υπάρχει μερικές φορές ένα επιπρόσθετο όφελος.
Για παράδειγμα, υπάρχουν πάντα σημεία στη μεταφρασμένη λογοτεχνία που έρχονται σε αντίθεση με την αισθητική νόρμα της δικής μας χώρας ή σημεία όπου αναρωτιέται κανείς γιατί να υπάρχουν. Αυτά τα αποσπάσματα μου προσφέρουν την ευκαιρία να συνειδητοποιήσω πώς η λογική, η γλώσσα, η συναισθηματική ροή ή η περιγραφή τους μπορεί να λειτουργούν διαφορετικά από ό,τι συνήθως. Μου δίνουν επίσης το κουράγιο να πιστέψω ότι η γλώσσα των ανθρώπων μπορεί να είναι ή να γίνει εντελώς διαφορετική από ό,τι είναι σήμερα.
Η γοητεία της "εξωτικής" Ευρώπης συνεχίζει να σας επηρεάζει ή έχει ατονήσει με τα χρόνια;
Tawada: Δεν νομίζω ότι θεωρούσα ποτέ την Ευρώπη ως εξωτική, αλλά πάντα προσπαθούσα να βλέπω την Ευρώπη με νέα μάτια, όπως βλέπω και άλλα μέρη του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης της Ιαπωνίας. Όταν έφτασα στην Ευρώπη, βρήκα πολλά πράγματα οικεία επειδή τα ήξερα ήδη από το Τόκιο ή επειδή είχα ήδη διαβάσει γι' αυτά. Στην αρχή μπορείς να αντιληφθείς μόνο ό,τι έχεις ήδη γνωρίσει. Αλλά καθώς περνάει ο καιρός, τα πάντα μπορεί να σου φαίνονται όλο και πιο ξένα. Τότε δεν μπορείς ποτέ να σταματήσεις να εκπλήσσεσαι ή να προβληματίζεσαι. Ωστόσο, αυτό συμβαίνει μόνο σε όσους καταβάλλουν μεγάλη προσπάθεια.
Και τέλος, θέλω πραγματικά να απαντήσω σε μια ερώτηση που δεν μου τέθηκε. Δεν θα αποκαλύψω την ερώτηση, αλλά εδώ η απάντηση:
Προς έκπληξή μου, υπάρχουν φιλόλογοι γερμανικών που παραθέτουν στις ακαδημαϊκές τους εργασίες τις θέσεις του συγγραφέα, τις οποίες βρήκαν στο διαδίκτυο. Πώς μπορεί ένας επιστήμονας να παραθέτει στοιχεία από το Διαδίκτυο; Έχω βρει πολύ συχνά στο Διαδίκτυο κείμενα, αποσπάσματα και γραπτές συνεντεύξεις που είχαν την επισήμανση του ονόματός μου, αλλά για τα οποία δεν είχα ιδέα. Δεν λέω ότι όλα όσα είναι τυπωμένα σε χαρτί είναι εγκεκριμένα. Αλλά με τα βιβλία, είναι πολύ πιο εύκολο να βρεις ποιος είναι υπεύθυνος γι' αυτά ή από πού προέρχεται μια φράση. Στο Διαδίκτυο, δεν έχω καταφέρει καν να διαγράψω τις πλαστογραφίες που βρήκα τυχαία.
Όσον αφορά αυτή τη συνέντευξη, θα ήθελα να ΣΑΣ διαβεβαιώσω ότι απάντησα στις ερωτήσεις η ίδια. Αλλά ακόμη και με αυτή τη δήλωση, κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος ότι την έγραψα αυτήν την συνέντευξη εγώ. Ελπίζω ότι αυτή η αβεβαιότητα ΣΑΣ κάνει ακόμη πιο περίεργους για τη λογοτεχνία από ό,τι πριν.
■ Την συνέντευξη έλαβε ο Κύρο Πόντε τον Δεκέμβριο του 2007
© Die Web-Seiten von kyro-ponte.de, ihre Struktur und sämtliche darin enthaltenen Funktionalitäten, Informationen, Daten, Texte, Bild- und Tonmaterialien sowie alle zur Funktionalität dieser Web-Seiten eingesetzten Komponenten unterliegen dem gesetzlich geschützten Urheberrecht von greek-book.de. Der Nutzer darf die Inhalte nur im Rahmen der angebotenen Funktionalitäten der Web-Seiten für seinen persönlichen Gebrauch nutzen und erwirbt im Übrigen keinerlei Rechte an den Inhalten. Die Reproduktion oder Modifikation von Texten ganz oder teilweise ist ohne schriftliche Genehmigung von greek-book.de untersagt. Unter dieses Verbot fällt insbesondere die gewerbliche Vervielfältigung per Kopie, die Aufnahme in elektronische Datenbanken und die Vervielfältigung auf CD-Rom.